Şaşılık

Şaşılık (Göz Kayması) Nedir?

Görme işlevini yerine getiren gözler, insan vücudundaki en önemli organlardan biridir. Göz fonksiyonlarının çeşitli nedenlerle bozulması, bireylerin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. İki göz arasında gelişen açısal uyum bozukluğu yani şaşılık, en yaygın görülen göz hastalıklarından biridir. Şaşılık bireylerin dış görünümünü olumsuz yönde etkilediği gibi görüş kalitesinin de önemli ölçüde azalmasına neden olduğu için tedavi edilmesi bir zorunluluktur.

Sağlıklı bireylerin her iki gözü, birbirine paralel ve uyumlu bir şekilde çalışır. Gözler arasındaki paralelliğin çeşitli nedenlerle bozulması durumu şaşılık olarak adlandırılır. Şaşılık sorunu olan bireylerde gözlerden biri düz bakarken diğer içe, dışa, aşağıya ya da yukarıya doğru kayar. Diğer bir deyişle, gözler aynı hizada olmayıp bir göz diğer bir gözden farklı bir yöne çevrili olur. Göz hareketlerinin kontrolü ile ilgili sorunlar olması nedeniyle, bireylerin normal göz pozisyonunu koruması söz konusu olmaz. Şaşılığın nedenine bağlı olarak değişiklik gösterebilmekle birlikte bu kaymaların geçici ya da sürekli olması mümkündür.

Şaşılık Neden Olur?

Her iki gözün dış kısmına yapışık olup gözün sağa, sola, aşağı ve yukarı hareket ettirilmesini sağlayan altılı kas gruplarının birinde ya da birkaçında kuvvetin azalması ya da artması nedeniyle kaslar arasındaki uyum bozulabilir. Bu durum, şaşılığa neden olan faktörlerden biridir. Bunun yanı sıra şaşılığın bilinen diğer nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Genetik yatkınlık, 
• Down sendromu ve diğer kalıtımsal kromozom bozuklukları,
• Beyin tümörleri,
• Hipertansiyon,
• Diyabet,
• Serebral palsi (beyin felci),
• Çocukluk döneminde geçirilen ateşli hastalık, travma ve kaza,
• Hidrosefali.

Şaşılık Belirtileri Nelerdir?

Şaşılığın en sık rastlanan belirtileri aşağıda sıralanmıştır:

• Gözlerin birbirinden farklı yönlere bakması
• Bulanık görme
• Göz sulanması
• Baş ağrısı
• Üç boyutlu görüntünün kaybolması
• Baş ya da yüzün bir yana doğru dönük olması
• Ağrı
• Çift görme

Bunların yanı sıra güneşli ortamlarda gözlerden birini ya da gözleri birlikte kullanmak için başın bir yana eğilmesi ya da yüzün bir yana çevrilip bakılması da şaşılık belirtileri arasında sayılabilir. Çocukların görme gelişimi açısından en önemli konulardan biri, çocukların ilk 3 yaş içerisinde göz doktoru tarafından muayene edilmesidir. Bununla birlikte, ailede şaşılık ya da göz tembelliği öyküsü olması hâlinde bu muayene 3 yaşından önce yapılmalıdır.

Erişkinlerde çocukluktan beri iyi tedavi edilmemiş şaşılık varsa, kozmetik kaygıların yanı sıra görme sorunu ve görme tembelliği de görülebilir. Şaşılığın ileri yaşlarda oluştuğu durumlarda ise en sık karşılaşılan belirti, çift görmedir. Bazı erişkinlerde başı sürekli eğik tutmak, baş ağrısı ve gözde ağrı gibi belirtiler de görülebilir.

Şaşılık Çeşitleri Nelerdir?

Şaşılık, dönen ya da yanlış hizalanmış gözün yönüne bağlı olarak aşağıdaki şekillerde kategorize edilebilmektedir:

• İçe dönüş (ezotropya)
• Dışa dönüş (ekzotropya)
• Yukarı dönüş (hipertropi)
• Aşağı dönüş (hipotropi)

Uyum sağlayan ezotropya, genellikle düzeltilmemiş ileri görüşlülük ve gözlerin içe dönmesi için genetik yatkınlık olduğu durumlarda ortaya çıkan bir şaşılık türüdür. Odaklanma yeteneği gözlerin baktığı yere bağlı olduğu için uzaktaki nesneleri uzakta tutmak için ekstra odaklanma çabasına gereksinim duyulur. Bu şaşılık türünün belirtileri arasında çift görme, yakındaki bir nesneye bakarken bir görü kapatma ya da başı çevirme veya eğme yer alabilir. Yaşamın ilk birkaç yılında başlayan bu şaşılık türü genellikle gözlük ile tedavi edilebilir. Aynı zamanda bir ya da iki gözün kaslarında ameliyat ya da göz bandı kullanımı gerekliliği doğabilir.

Aralıklı ekzotropya türü şaşılıkta göz bir hedefe odaklanırken diğer göz dışarı bakar. Çift görme, okuma güçlüğü, baş ağrısı, okuma güçlüğü, uzaktaki nesnelere bakarken ya da parlak ışıkta bir gözün kapanması gibi belirtileri vardır. Oküler deviasyon başkaları tarafından fark edilirken, hastalarda herhangi bir belirti olmayabilir. Diğer yandan aralıklı ekzotopya her yaşta görülebilir. Bir ya da iki gözün kaslarında ameliyat, göz bandı, göz egzersizleri ve gözlük ile tedavi edilebilir.

Şaşılığın diğer bir türü olan infantil ezotropya, altı aylıktan önce başlaması ve bebeklerde her iki gözün büyük miktarda içe dönmesiyle karakterizedir. Genellikle önemli miktarda miyom bulunmaz ve gözlüklerle geçiş düzelmez. İçe dönüş düzensiz bir şekilde başlayabilse de, doğası gereği kısa sürede sabitlenir. Çocuk uzağa ve yakına baktığında görülen bu tür şaşılığın tedavisi, hizalamayı düzeltmek için bir ya da iki gözün kaslarının ameliyat edilmesi ile olur.

Şaşılık, yetişkinlerde de görülebilen bir sorundur. Sıklıkla, yetişkinlerde oküler yanlış hizalama felce bağlı gelişir. Fiziksel travma ya da daha önce tedavi edilmemiş ya da nüks etmiş veya ilerlemiş bir çocukluk şaşılığına da dayanabilir. Yetişkinlerde şaşılık tedavisi için gözlem, yama, prizma gözlük ve/veya şaşılık cerrahisi gibi prosedürler uygulanabilir.

Ameliyatsız Göz Kayması Tedavisi

Yetişkinlerde ameliyatsız göz kayması tedavisi uygulanması için kayma miktarı çok az olmalıdır. Kayma miktarı az olduğu durumlarda, göz kayması prizmatik camlar ile tedavi edilebilir. Felce ya da travmaya bağlı olarak oluşan göz kayması için iğne tedavisi de uygulanabilir. Göz kayması tedavisinin başarısı için erken teşhisin çok önemli olduğu unutulmamalıdır.

Şaşılık Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Şaşılık tedavisi; şaşılık türü, derecesi, hastanın yaşı ve genel sağlık durumu gibi faktörlere göre değişiklik gösterebilir. Gözlük, oküloplastik cerrahi, botoks enjeksiyonu ya da göz kaslarını düzeltilmesi için cerrahi prosedür uygulanması gibi yöntemler şaşılık tedavisi amacıyla uygulanabilir. Hastanın bireysel durumuna göre hangi tedavinin uygun olduğu belirlenir ve uygulanır. Şaşılık tedavisi amacıyla kullanılan belli başlı yöntemler şu şekilde sıralanabilir:

Hafif şaşılık durumlarını düzeltmek için gözlük kullanımı yeterli olabilir. Gözlük kullanımı ile göz kaymasının önüne geçilebilir ve şaşı göz diğer gözle aynı hizada tutulabilir.

Göz egzersizleri ile gözün hareketi düzeltilebilir. Kas kontrolleri ile beyin ve göz arasındaki koordinasyonu düzeltmeye yarayan göz egzersizleri sayesinde gözlerin doğru şekilde bakması mümkün olabilir. Bu egzersizler, göz doktoru rehberliğinde yapıldığı ve düzenli uygulandığı takdirde olumlu sonuçlar sağlayabilir.

Bazı şaşılık vakalarında ise göz kapaklarına ve göz çevresine cerrahi müdahale uygulaması yani oküloplastik cerrahi gerekliliği doğabilir. Bu işlem kapsamında, göz kapakları ya da göz çevresindeki kaslar düzeltilir.

Botoks enjeksiyonu ile göz kaslarının kontrolü geçici olarak azaltılarak şaşılık düzeltilebilir. Cerrahi müdahaleye uygun olmayan hastalarda ya da cerrahi müdahaleye hazırlık aşamasında uygulanabilen bir yöntemdir.

Şaşılık tedavisi amacıyla en sık uygulanan yöntemlerden biri cerrahi müdahaledir. Cerrahi müdahale ile göz kaslarının cerrahi olarak düzeltilmesi hedeflenir. Göz kasları zayıflatılarak ya da güçlendirilerek şaşılığın düzeltilmesi sağlanır. 

Şaşılık; çift görme, okuma güçlüğü, baş ağrısı hatta ileri vakalarda görme kayıplarına neden olan bir sağlık sorunudur. Erken tanı ve tedavi ile bu belirtilerin ortaya çıkmasını önlemek ya da minimize etmek mümkündür. Bu nedenle, çocuklar 2 ila 5 yaşından sonra düzenli olarak göz muayenesinden geçmelidir.